قسمت بزرگی از مسیر رشد عاطفی کودک و اجتماعی افراد در دوران کودکیشان شکل میگیرد. رشد عاطفی ابعاد مختلفی را دربردارد، برای مثال اینکه احساسات و عواطف چه هستند، چرا و چگونه به وجود می‌آیند، تشخیص احساسات خود و دیگران و راه‌های مؤثر برای مدیریت این احساسات. ما در این مطلب به شما کمک خواهیم کرد که درک بهتری از مراحل رشد عاطفی پیدا کنید و اثراتش را بشناسید و با عواملی که در تقویت یا اصلاح آن نقش دارند بهتر آشنا شوید.
رشد عاطفی در دوران کودکی به چه صورت است؟
نوسانات خلقی در دوران کودکی خیلی طبیعی است و نوزادان طبیعتا دچار تغییرات خلقیِ سریعی میشوند. همان گونه که احساسات شدیدی را از خود نشان میدهند، خیلی سریع هم تغییر روحیه میدهند. ممکن است از رفتار کودکتان شوکه شوید که در یک لحظه به‌خاطر اسباب‌بازی‌اش جیغ‌های دلخراشی می‌کشد و عصبانی میشود و کمی بعد با خوشحالی به تماشای کارتون موردعلاقه‌اش می‌نشیند. بچه‌ها در این سنین خیلی هم خسیس هستند و شریک‌شدن برایشان سخت است.
فقط در چند سال،شیوه ی زندگی کودک شما عوض میشود.در زمان حال کودک شما بیشترین زمانش رابا افراد خانواده و دوستان دورو برش میگذراند.اما زمانی که وارد مدرسه میشود باید نصف روزش را با کسانی بگذراند که اصلا آن ها را نمیشناسد؛ پس آشکار شد که نوع رفتار و سازگار بودن با کودکان دیگر خیلی مهم است. وضروری است که بدانیم و بررسی کنیم که رشد عاطفی چیست؟و در کودکان به چه صورت شروع شده و چگونه باید آن را مدیریت کرد ؟؟؟
رشد عاطفی در کودکان از چه زمانی آغاز میشود؟
رشد عاطفی یک وظیفه پیچیده است که از دوران نوزادی شروع شده و تا دوران بزرگ‌سالی ادامه خواهد داشت. مواردی مانند: لذت، خشم، ناراحتی و ترس اولین عواطفی‌اند که در کودکان قابل مشاهده است. با شروع شدن رشد عاطفی در کودکان، عواطف او نیز پیچیده تر میشود. مواردی مانند :کم رویی، شگفتی، وجد، خجالت، شرم، احساس گناه، غرور و همدلی.کودک در هر زمان به دنبال شناسایی عواطف خودشان هستند و اینکه چطور آن را درک و مدیریت کنند حتی زمانی که به سن مدرسه می رسند.
دو مورد برای آمادگی تحصیلی کودک ضروری اند:
۱. رشد عاطفی
۲. مهارت های اجتماعی
این مهارت ها شامل ؛توجه به چهره بزرگسالان و گذر ساده از یک فعالیت به فعالیت دیگر و مشارکت و همکاری با هم‌سالان خود و مواردی مانند آن .اما بیایید ببینیم اصلا رشد عاطفی شامل چه‌چیزهایی میشه؟ در ادامه توضیح می‌دهیم.
جهت ارتباط با روانشناس و مشاوره کودک کلیک کنید.
بروز عواطف شامل چه بخش‌هایی میشود؟
ممکن است برایتان سخت باشد که تشخیص دهید چه‌چیزهایی به‌عنوان بروز عواطف در نظر گرفته میشوند که در مرحله بعد بخواهید به رشد و اصلاح آن بپردازید.زیر مجموعه های بروز عواطف:
واکنش‌های فیزیکی (مانند؛ ضربان قلب، تنفس و سطح هورمون‌ها)
احساساتی که کودکان میتوانند تشخیص دهند و نام ببرند؛
افکار و قضاوت‌هایی که با احساسات و عواطف در ارتباط اند
نشانه‌های عملی (تمایل به نزدیک‌شدن، فرارکردن یا مبارزه.) و نشان دادن احساسات
خب حالا که توانایی این را دارید که تشخیص بدهید چه مواردی شامل بروز عاطفه میشوند وقت آن شده که بدانیم ابراز عاطفه تحت تاثیر چه عواملی است؛
در هر خانواده یکسری ارزش و باورهایی وجود دارد که کودکان و نوجوانان بر اساس آن درست یا غلط بودن ابراز عواطف را یاد میگیرند.
اینکه چه میزان از عواطف آنها موثر واقع میشود؛
میزان استرس‌های مختلفی که در خانواده‌ها وجود دارد؛
صفات شخصیتی کودکان و نوجوانان؛
هنجارهای فرهنگی.
میزان رشد عاطفی در هر کودک متفاوت است بعضی از کودکان از دوران خردسالی مهارت بالایی در رشد عاطفی خود دارند و بعضی از کودکان هم به زمان بیشتری برای مدیریت آن نیاز دارند.
نقش والدین در رشد عاطفی کودکان چیست ؟
اولین قدم موثر و حمایتی در رشد عاطفی کودک توجه به احساسات اوست و اینکه بتوانیم ب نحو احسنت این احساسات را مدیریت کنیم. بسیاری از مدارس و مؤسسات آموزشی تلاش میکنند برنامه هایی را برای آموزش مهارت های اجتماعی و عاطفی برگزار کنند و آموزش بدهند غافل از اینکه کودکان این مهارت هارا هم در تعاملات روزانه خود میتوانند یاد بگیرند
اهمیت دلبستگی ایمن
احساس دلبستگی کودک به مراقبان اولیه خود (پدرو مادر) زمینه ساز زندگی عاطفی اوست. اگر والدین نیازهای کودک را برطرف کنند ، کودک کم‌کم دنیا را محیطی امن برای خود میداند که انسان‌هایی قابل‌اعتماد و پاسخ‌گو دارد؛ بنابراین در احساس دلبستگی‌اش احساس امنیت میکند. رابطه مراقب و کودک زمینه ساز روابط اجتماعی او در آینده است. یک دلبستگیِ ایمن باعث میشود کودک در گشت‌وگذار در جهان و داشتن روابط سالم احساس آزادی و امنیت کند.اینکه ما تأیید کنیم جهان قابل اطمینان است باعث رشد توانایی کودک میشود. تحقیقات نشان میدهد «دلبستگیِ ایمن به والدین» رابطۀ مستقیم با درک احساسات و کنترل خشم کودک دارد.
در مقابل، کودکی که جهان را پیش‌بینی‌ناپذیر و خصمانه میبیند مجبور میشود مقدار زیادی از انرژی‌اش را صرف مدیریت برانگیختگی عواطفش.دلبستگی نا امن در کودک رابطه مستقیمی با احساس بی کفایتی عاطفی و اجتماعی دارد.اگر کودک جهان اجتماعی را غیر دوستانه و خصمانه احساس کند روی رفتارش و احساسش نسبت به دیگران اثر خواهد گذاشت برای مثال، اگر بدرفتاری ببیند، احساس اضطراب یا ترس در او تقویت میشود.
کودکی که مجبور است همیشه برای نشانه‌های خطر هوشیارآماده باش باشد، ممکن است پرخاشگری یا مطیع بودن را به‌عنوان وسیله‌ای برای محافظت از خودش انتخاب کند. چنین خصوصیاتی کودک را در آینده به قربانی یا ستمگر تبدیل میکند. در مجموع، می‌توان گفت ساختارهای شناختی و عاطفیِ اشتباه باعث میشوند کودک واکنش‌های رفتاری عجیب یا اشتباهی از خود نشان دهد این امر باعث ناموفق بودن او درتعاملات آینده اش می شود.
چگونه به رشد عاطفی کودکان خود کمک کنیم؟؟
چطور به فرزندتان کمک کنید که با هم سالان خودش تعامل خوب و درستی داشته باشد؛ شایستگی اجتماعی فقط این نیست که با هم‌بازی‌های خود بتواند کنار بیاید ،درکنار آن هم مهم است که بتواند همدلی خود را نشان دهد احساسات خود را بروز دهد و بخشنده باشد. خوشبختانه راه‌های زیادی وجود دارد که به کودکتان کمک کنید تمام این مهارت‌ها را در خود تقویت کند.
با احساسات و عواطف کودکان و نوجوانان هماهنگ شوید
بعضی از عواطف به‌راحتی قابل شناسایی‌اند، اما برخی از آنها قابل شناسایی نیستند راهی که شما میتوانید با عواطف و احساسات کودک یا نوجوانتان هماهنگ شوید این است که به زبان بدن آن ها توجه کنید، به حرف‌هایی که می‌زنند و نحوه بیانشان دقت کنید و رفتار آنها را زیر نظر بگیرید. این‌گونه به نیازهای آنها پاسخ مؤثرتری خواهید داد.. همچنین قادر خواهید بود راهنمایی دقیق‌تری به آن ها ارائه دهید تا عواطف خود را مدیریت کنند.
به کودکان و نوجوانان کمک کنید عواطف را از هم تشخیص دهند و درک کنند
اینکه با کودکان صحبت کنید و عواطف را به آنها آموزش دهید، کمک خواهد کرد نسبت به خود و دیگران آگاهی بیشتری به دست آورند. همچنین به آنها یاد میدهد در طول زمان بتوانند عواطف خود را مدیریت و کنترل کنند.
رشد عاطفی فرآیندی است تدریجی، که باید متناسب با سن کودک انجام شود. در نوجوانان هم متناسب با سنشان دانش احساسی عمیق‌تر شده و روی فاکتورهای قابل‌مشاهده‌تری متمرکز شده است؛ اما ابراز احساسات و تنظیم احساسات در آنها خیلی توسعه‌یافته نیست و نیاز است توسط محیط اجتماعی اصلاح و تقویت بشود. کودکان دبستانی میتوانند درباره احساسات خود صحبت کنند و برای توضیح موقعیت‌های احساسی از کلمات استفاده کنند. با بالغ‌شدن، نوجوانان برای اینکه بتوانند برداشتی از موقعیت داشته باشند، علاوه بر برآورد عوامل محیطی، از تجربه های قبلی خود نیز کمک میگیرند.
برای ابراز منفی عواطف، محدودیت هایی در نظر بگیرید
به کودکان و نوجوانان کمک کنید درک کنند که اگر در زمان و موقعیتی احساس و عواطف گسترده و پیچیده ای را تجربه کردند هیچ اشکالی ندارد و زبان و مهارت لازم را برای برخورد با آن احساس و عواطف پیچیده به آن ها یاد بدهید و به آن هایاد بدهید خشم و نا امیدیشان را به روش صحیح و درست ابراز کنند و برای آن هامحدودیت هایی را قرار دهید که درمواقع خطرناک ،خشم و عصبانیت از آن ها استفاده کنند.
الگوی مناسبی باشید
مشاهده یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که کودکان به‌کمک آن چیزهای جدید یاد میگیرند.به کودکان و نوجوانان خود بارفتار و نحوه برخوردتان با دیگران و درموقعیت های مختلف یاد بدهید که چطور عواطف خود را مدیریت کنند فرزندانتان با این روش به صورت غیر مستقیم از شما یاد میگیرند که چطور رفتار کنند اگر فرزند شما ببیند شمادرکارها مشارکت و همکاری دارید و بخاطر کاری که برایتان انجام شده از طرف مقابلتان تشکر میکنید و احساسات خودرا به زبان می آورید با(همسر،فرزندان،پدرو مادرتان) آن هانیز یاد میگیرند که با خانواده و بیرون از خانواده چطور به نحو احسنت رفتار کنند و عواطفشان را نشان دهند یا آن را کنترل و مدیریت کنند .
اگر زمانی عصبانی شدید حتما معذرت خواهی کنید و نشان دهید که ررای جبران آن چه کاری انجام میدهید
رفتارهای مثبت را تقویت کنید
خیلی مهم است که وقتی کودک رفتار اجتماعی صحیحی را ازخود نشان میدهد او را ستایش و تشویق کنید با این کار کودک شما نسبت به خودش حس خوبی پیدا میکند و رشد عاطفی وحس همدلی او نقش بسزایی دارد اگر به کودک خود اجازه ابراز احساساتش را بدهید به فرد بخشنده و با ملاحظه تری تبدیل میشود.
تقویت مثبت ؛به کودک کمک میکند احساس خوبی به خودش داشته باشد و متوجه میشود چرا بعضی از رفتارها مطلوب و قابل ستایش اند.
رشد عاطفی با ایجاد همدلی در کودک
همدلی را در فرزندتان پرورش دهید به او کمک کنید هوش عاطفی اش رشد کند تا بتواند احساس دیگران را درک کند.درباره ی احساس کودکتان از اوسوال کنید با این کار همدلی را به اویاد میدهید مثلا از او سوال کنید 《از اینکه مدادت رو گم کردی چه حسی داری؟》یا《از اینکه امروز باهم ناهار درست کردیم چه حسی داشتی؟》
زمانی که یاد گرفت احساسات خودش را ابراز کند، درباره احساسات دیگران با او صحبت کنید؛ مثلا از او بپرسید «به‌نظرت خواهرت چه حسی داشت وقتی لباسش را به زور از اوگرفتی؟» با پرسیدن این سوالات کودک ب مرور به این مهارت دست پیدا میکند که رفتارش روی عواطف دیگران چه اثری خواهد گذاشت.
همکاری را یاد دهید
همکاری یکی از مهارت‌هایی است که با تجربه عملی بدست می آید. این فرصت را برای فرزندتان بوجود بیاورید که با کودکان دیگر بازی کند و ارتباط برقرار کند این یکی از بهترین راه‌هایی است که یاد بگیرد چطور با دیگران سازش کند. این کار مستلزم کمی صبر و حوصله از طرف شما والدین میباشد چون ممکن است فرزندتان برایش سخت باشد که خوشحالی اش را با دیگری تقسیم کند و بنابراین ممکن است دریک لحظه ارتباطش با هم بازی هایش سخت و آزار دهنده باشد پس صبور باشید او تجربه های زیادی را دراین زمینه کسب میکند که باعث پیشرفت او خواهد شد.
وقتی کودکتان با دیگران بازی میکند، کم کم یاد میگیرد مسائل را خودش حل کند که این همان مهارت حل مسیله میباشد.در اول ممکن است تعاملات او پر از تنش و مشکل باشد ولی در آخر کودک شما یاد میگیرد چگونه باهمبازی هایش صلح برقرار کند و همچنین مذاکره کند.
حرف آخر
رشد عاطفی به کودکان کمک میکند بتوانند در شرایط خاص، رفتار و همکاری درست ازخود نشان دهند به‌علاوه، اثرات جانبی مثبتی هم به دنبال دارد از جمله احساس کارآمدی، رفتار مناسب اجتماعی و رفتار حمایتگر نسبت به خانواده و جامعه. همچنین رشد عاطفی و احساس شایستگی به کودک کمک میکند شرایط مختلف را مدیریت کند؛ برای مثال: نشانه‌ها را تشخیص دهد، مسائل را حل کند و در روابط بین فردی هدفگرا باشد.
شما نقش بسیار پررنگی و بزرگی را در زندگی و عواطف فرزند خود بر عهده دارید تا فرزندتان بتواند مسیر رشد عاطفی را به‌درستی پشت سر بگذارد . شما هستید که کمک میکنید او با جهان اطراف خود ارتباط سالمی داشته باشد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و ارتباط با کارشناسان گپچه و دریافت مشاوره آنلاین رایگان با مشاوران ما در تماس باشید.
بیشتر بخوانید:
5 راهکار برای حضور ایمن فرزندان در فضای مجازی
دیدن رابطه جنسی والدین توسط فرزند و چگونگی رفتار پدر و مادر
نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.